पडदा

May 21, 2020August 28, 2023 Aparna Deshpande 4 Comments

बाहेर सोसाट्याचा वारा आणि पाऊस सुरू झाला होता . खिडक्यांच्या तावदानावर सपाटून कोसळणारा पाऊस आत येऊ नये म्हणून संजय ने खडकी बंद करायला हात घातला .

थोडंसं बाहेर डोकावला तर खिडकी खाली कुणी बसल्याचं दिसलं .

” कोण ? कोण बसलंय खाली ? “

” लावून घ्या खिडकी , मी जाईन जरा वेळाने . ” कुणीतरी उत्तरलं .

संजय ने खिडकी लावून घेतली .

थोड्याच वेळात काळोख झाला . बाहेर बघतांना भीती वाटावी असे थैमान चालू होते . संजय ने

बाहेर अंगणातील दिवा लावला . त्या उजेडात पावसाचा जोर स्पष्ट दिसत होता . अगदी दाट रेषा … फटकार मारणाऱ्या . फाटकापासून आत भिंतीपर्यंत भरपूर पाणी साठले होते , पार घोट्या पर्यंत !

” अरे ! अजूनही कुणीतरी आपल्या खिडकी खाली बसलंय . किती तास झाले ! “

छत्री घेऊन तो बाहेर गेला .

ओट्यावर खिडकीखाली अंग चोरून एक वृद्ध व्यक्ती बसली होती . अंगावर एक मळलेला पायजमा , आणि लालसर कुर्ता होता . रापलेला चेहरा , दाढी वाढलेली , पण नजर ? …भेदक . एखाद्या तपस्वी सारखी . अवतार भिकाऱ्यासारखा असला , तरी देहबोली तशी नव्हती .

” कोण तुम्ही बाबाजी ? “

” पाऊस खूप आहे , जवळपास काहीच नाही आडोश्याला , म्हणून तुमच्या इथे आसरा घेतला “

भाषा स्वच्छ होती .

” इथे कुठे जवळ रहाता का ? “

” जवळ आणि दूर ह्या फक्त संकल्पना आहेत . काय आज अन काय काल . काय जवळ आणि काय दूर …”

ही अशी वरची भाषा ? संजय ला हे सगळं फार विक्षिप्त आणि वेगळं वाटलं .

” कोणाशी बोलतोय रे ? ” आईने आतून विचारले .

” काही नाही आई , डोन्ट वरी . …..

…….बाबा , बराच वेळ झालाय , मी मोठी प्लास्टिक बॅग देतो , तुम्ही जा घरी . “

” घर ? ……..

चार भिंतीतही विवंचना

भोगायाचे ते भोग सरेना

आनंद यात्री मी जगाचा

दिशा कोणती उमजेना ।। “

संजय ने लगेच ओळखले , ह्या ओळी ….कुठे ऐकल्या ? ….बरोब्बर !! ‘दिशा भूल’

नाटकातील आहेत ह्या ओळी .

” तुम्ही कोण आहात बाबाजी ? ” भिजणाऱ्या अर्ध्या शरीराला छत्रीत सामावत संजय ने विचारले .

” मी ? आनंद यात्री ! मी आहे औग्युस्त रोंद्या चं शिल्पं .. मी आहे मोझार्ट ची धून .. पिकासोच्या ब्रश मधून निघणारी अगम्य

अचल रेषा . ..” बाबाजी काही बाही बोलत होते .

संजय ने मागे वळून बघितलं .

आई दारात उभी होती . निश्चल ..कान देऊन ऐकत .

” त्यांना आत घेऊन ये संजय . “

आई चा आवाज कापरा झाला का जरा ? .. किंचित शंका वाटली त्याला .

आई ने एक प्लास्टिक ची खुर्ची पुढे केली . बाबाजी पूर्णपणे आपल्याच नादात बसले .

” आई , आपल्या जवळच्या भागातील कुणी चुकलेले दिसतात .” संजय हळूच पुटपुटला .

आई निरखून त्यांच्याकडे बघत होती , आणि अचानक म्हणाली ,

” आतून जेवणाचं ताट घेऊन ये . ताक आणशील पेलाभर….”

” आई , रिअली? आर यु शुअर ?” आपली साशंकता स्पष्ट करत त्याने विचारले .

” हो , आण. भुकेले दिसतात हे.”

संजय गेला की तिने वळून बाबाजी कडे नीट बघितलं . खूप रापलेला चेहरा , डोक्यावर फारसे केस नाही , पण दाढी वाढलेली .

कमलकांत ? …..हा ..हो , तोच ! कपाळावरचा व्रण ही तसाच ! …त्यांना असं बघून तिला खूप भरून आलं होतं .

बाबाजी खुर्चीत बसून मनात काहीतरी वाचत असल्या सारखे बसले होते .

तिने दोन तीन प्रश्न विचारले , पण त्याची नजर शून्यात . उत्तर न देता .

तिने अचानक आभाळमाया मधील नाट्य संवाद सुरू केला …

” सांगा आभाळातील चांदण्यांनो , सांगा तुमची व्यथा … तुम्ही तर स्वयंमप्रकाशी आहात न ? …”

त्यांची चुळबूळ सुरू झाली …काहीतरी अस्वस्थ करत असल्या सारखी .

तिने आवाज उंचावून संवादाची धार वाढवली .

” सांगा साऱ्या आसमंताला ओरडून !..”

ह्या वाक्या नंतर त्यांची नजर बदलली . आत काहीतरी हललं होतं .

तिचा आवाज टिपेला पोहोचला , तसे ते आवेशात उभा राहिले …..

आणि संपूर्ण स्वगत अस्खलित अभिनयासहित पूर्ण केलं ,

आणि थकून पुन्हा खाली बसले .

तिची खात्री पटली . भरल्या डोळ्यांनी तिने हाक मारली ,

“कमलकांत!!”

त्यांच्या नजरेत मात्र कुठलीच ओळखीची खूण नव्हती .

पाठीमागे अचंबित होऊन संजय येऊन उभा होता .

” डोन्ट टेल मी आई , हे ‘ते ‘ कमलकांत आहेत ? दिशाभूल , आभाळमाया , संन्यस्थ वाले ?”

तिने नुसती होकारार्थी मान हलवली .

” तू तर ह्यांची मेकअप आर्टिस्ट होतीस न? तुलाही ओळखलं नाही त्यांनी . “

संजय ने दिलेलं जेवण आधाशा सारखं संपवलं होतं त्यांनी . घटाघटा ताक संपवून स्वच्छ ताट त्याच्या हातात दिलं . वर तांब्याभर पाणी ही संपवलं …जणू काही पुढील काही दिवसांची पोटाची बेगमी करून घेतली .

एकेकाळी नाट्यसृष्टी वर राज्य करणारा हा जातिवंत कलाकार …त्याची ही अवस्था ? सगळ्या युनिट ला प्रेमाने खाऊ घालणारे कमलकांत आज किती दिवसांनी असं पोटभर जेवले असतील ह्या विचाराने तिला भडभडून आलं .

” कमलजी , मी नयना . ओळखलं ? तुमची आणि आपल्या ग्रुप ची मेकअप आर्टिस्ट .

आपण पूर्ण महाराष्ट्र भर दौरे केले होते… सपना , मधू , मंगेश सर , राजीव …आठवतात ? ……तुमच्या अनेक वेशभूषा आणि गेटअप ची खूप तारीफ झाली तेव्हा तुम्ही मला खास भेट दिली होती ….माझ्याकडे आहेत त्या कुड्या अजुन ..”

बाबाजीची नजर कोरडी . भावनाहीन. संसारातून निरिच्छता आलेल्या माणसाला कशाचच अप्रूप वाटत नाही , तसं त्यांचं झालं असावं .

दहा वर्षे होऊन गेली कमलकांत नाट्य सृष्टीपासून दूर जाऊन . त्यानंतर ते कुठे गेले.. फॅमिली कुठे आहे .. जिवंत आहेत तरी का … ह्या बाबत कुणालाच काहीच माहिती नव्हतं .

” संजू , माझी जुनी डायरी आण ! ” डायरी मध्ये बरेच जुने संपर्क होते .

नयना आणि संजय ने अनेक जणांना फोन केले . त्यांच्या काळातील नट , दिग्दर्शक , निर्माते यांना त्यांच्याबद्दल माहिती तर नव्हतीच , पण आत्मीयता पण नव्हती .

उगवत्या सूर्याला सलाम करणाऱ्या जगात ह्या मावळत्या दिनकरासाठी कुणालाच वेळ नव्हता .

तोपर्यंत संजय ने त्यांच्यासाठी अंथरुण घातलं होतं . आईला न विचारता …म्हणजे आपल्या आईचीही हीच इच्छा असेल असं वाटलं त्याला .

बाबाजींची नजर कुठेतरी शून्यात …काहीतरी शोधत असल्या सारखी ..

नयना मात्र वेड्या सारखी सगळीकडे फोन करत होती . कुठून तरी त्यांच्या पत्नीचा संपर्क मिळाला .

अधिरपणे तिने फोन लावल्यावर तिकडून कुणीतरी दुसऱ्याच व्यक्तीने फोन उचलला .

” हॅलो , विद्या मॅडम ?”

” चार महिन्यांपूर्वी हा बंगला माझ्या नावावर करून त्या गेल्या . तुम्ही त्यांच्या नातेवाईक का ? त्या कमलकांत ला सांगा , अजून खूप कर्ज बाकी आहे . ऐपत नव्हती तर कशाला…….”

तिच्या हातातून रिसिव्हर गळून पडला . पलीकडून बोलणारा जोर जोरात बोलतच होता .

संजय ने पटकन तिला सांभाळत रिसिव्हर जागेवर ठेवला . बाबाजी लहान मुला सारखे एका बाजूला घातलेल्या अंथरुणावर जाऊन पडले होते .

मध्यरात्री कडाडून वीज चमकली .पावसाने जोर धरला होता . कसला आवाज येतोय म्हणून नयना आणि संजय बाहेर आले . कमलकांत उठून बसले होते . कुणाशी तरी संवाद केल्या सारखे बडबडत होते .

” मंगेश , तिसरा प्रयोग संपल्यानंतर मायबाप प्रेक्षकांसाठी थांबायचं आहे .

नयना , ही दाढी नीट बसली का बघ बरं . ..”

आणि त्याच तंद्रीत अचानक उठून उभे राहिले .

त्या नंतर असे समाधी लागल्या सारखे त्यांनी एका नंतर एक धडाधड स्वगतं म्हणायला सुरुवात केली .

संयस्थ मधील महादेव पंत , आभाळमाया मधील प्रो . फिलिप , दिशाभूल मधील राजासाहेब एका नंतर एक संवादातून जिवंत होत होते . इतक्या दुर्दशा झालेल्या अवस्थेतही त्यांच्यातील कलाकाराचा आवेश थक्क करणारा होता .

” मी आहे सुर्यातील ओजस ! मी आहे द्रौपदीच्या सुडाचा अग्नी ! माझ्या धमन्यातून वाहणारं रक्त लाव्हा बनून बाहेर पडतंय ! मी असेन , नक्कीच असेन . तुझ्यात ! …तुझ्यात ! आणि ह्या चराचरात ! ” आवेशात हे बोलून

कमलकांत कोसळले . त्यांच्या चेहऱ्यावर खूप समाधान होतं ….

शेवटचा प्रयोग यशस्वी झाल्यासारखं .

आता मात्र प्रयोग संपून

पडदा पडला होता , कायमचा .

Image by Clker-Free-Vector-Images from Pixabay