दिवाळी २०२० स्पेशल- ४

ती अन मी                    लेखक- बी आर पवार

ती आली तेव्हा, अवघी वीस एकवीस वर्षांची, पोर होती. पण तिच्यात जादू होती. तिच्या लाघवी स्वभावानं, हळुहळु घरातल्या लोकांना बांधुन ठेवायला सुरुवात केली. घरकामातलीही प्रत्येक गोष्ट ती बारकाव्याने करायची.

तिला लग्न करून आणली , म्हणजे फक्त घरच्यांच्या सेवेशी, दुसऱ्या घरातुन एक व्यक्ती आणली, हा वाड्यातल्या खानदानी लोकांचा समज तिनं काही दिवसात धुळीला मिळवला. घरातलं सर्व पाहून ती नोकरी करायची. त्या काळात स्त्रीनं नोकरी करणं, साता समुद्रा पार जाण्या सारखं होतं. तसे तिचे सासरे अन वडील दोघे मित्रच. मैत्रीतून नातेसंबंध झाले होते. म्हणून नोकरी करायला परवानगी मिळाली. सासऱ्यानी लहानपणीच हेरून ठेवलेली सून. पण लाडाकोडाचे दिवस संपून कर्तव्याचे दिवस सुरू झाले की जीवाचा कोंडमारा होतोच.

कधीतरी एका कोंदट क्षणी, तिनं माझ्या खांद्यावर, चार अश्रू मुक्त केले अन मन मोकळं केलं. तेव्हा कुठे, मी जिवंत असल्याची जाणीव मला झाली. तिला बंधनात बांधून ठेवण्याची इच्छा बाळगणाऱ्यांचा मला खूप राग यायचा पण मी काही करू शकत नव्हतो.

सकाळ झाली की, की ती पदर खोचून कामाला लागे. कुणाचा नाश्ता, कुणाला दूध, कुणाला चहा, सगळ्या आवडीनिवडी जपत, स्वतःच्या टिफिनची पण तयारी करत राही.

सासऱ्यांची अन देवाची अंघोळ झाल्याबरोबर चहा. सासूबाईंना शेळ्या, कोंबड्यांमधून सवड मिळाली की चहा. नणंदेला शाळेत जायच्या आधी पितळीभर दूध अन चपाती, दिराचा नाश्त्याचा पैलवानी थाट   ……. असे वेगवेगळ्या लोकांचे वेगवेगळे चहाचे नखरे, नाश्त्याचे नखरे संभाळताना, अधूनमधून माझ्या खांद्यावरच्या फडक्याशी हात पुसण्यासाठी तिची लगट, इतकंच माझ्या नशिबात.

बाकी काय, ….. आला गेला कुणीही, माझ्या खांद्यावर हात टाकून उभा राही. माझ्या वर फार विश्वास किंवा जिव्हाळा नव्हे तर आधारापूरताच माझा खांदा त्यांना हवा असायचा, …… हे फार उशिरा कळलं.

या सगळ्या रामरगाड्यात तिला पाहिलं की, मन प्रसन्न होई. पहाटेच्या प्राजक्त सड्या सारखी भासायची, न्हाऊन धुवून, ओलेते केस पुसत सामोरी आली की……

मला आरसा धरायला लावून , ती छान नटायची. कपाळावरचं सौभाग्यलेणं लावतांना, छान लाजायची. रात्री फुललेले क्षण गालावरच्या खळीत दिसायचे मला. ती माझ्या जवळच्या आरशात, अन मी तिच्या डोळ्यात, ……. पण काही क्षणच. पुन्हा ती तयार होउन, टिफिन , पर्स उचलून झपझप निघून जायची. ती शिक्षिका होती, शेजारच्याच गावात.

मग दिवस खायला उठायचा अक्षरशः……

कधी दुपारच्या उन्हातून कावून आप्पा यायचे, …… त्यांचा फेटा घ्यायला मी उभा. त्यांच्या चावडीवरच्या भानगडी ऐकायला मी, नाहीतर आत काही न काही खुडबुड करणारी म्हातारी, इतकीच काय ती दिवसभराची घरातली वर्दळ.

संध्याकाळी सगळेच यायचे. ………. पण तिचं येणं प्राणवायुच जणु …… दमून भागून यायची. अन मग छान फ्रेश होऊन चहा पीत राहायची अगदी निवांत, ….. माझ्या पाठीला पाठ लावून. अन पुन्हा तिचा वावर, माझ्या तिथल्या अस्तित्वाला अर्थ देत राहायचा.

अन अशाच एका प्रसन्न सकाळी, माझ्या हातातल्या आरशात, नेम धरून टिकली लावता लावता, तिला उचमळून आलं, अन अख्ख्या घरात जल्लोष सुरू झाला.

मला काहीच कळेना. तिला पहायला डॉक्टर आले, अन म्हातारी सासू साखर वाटत सुटली, वाडाभर.

मी आपलं, माझ्या मर्यादेत राहून, शक्य तितकं तिच्या खोलीत डोकावून पाहिलं. पण काहीच समजेना. जो तो पाव्हणा आला …. पाव्हणा आला …. म्हणतोय. पण कुणी पाव्हणाही दिसेना.

दोन दिवसांनी, पुन्हा माझ्याजवळच्या, आरशात पाहता पाहता, तिला पोटावरुन हात फिरवताना पाहिलं अन लक्षात आलं, यंदा मोहोर बहरला होता.

काही महिन्यात, उं उं करून माझ्याकडे कुतूहलाने पाहणारं बाळ आलं. तिच्या पदराआड दूध पिऊन, तोंडात अंगठा घालून, शांत झोपी जायचं, तेव्हा त्याच्या चेहऱ्यात उतरलेलं तिचं सौंदर्य मी न्याहाळत राहायचो तासनतास.

रांगत येऊन, माझ्या पायाला धरून ते उभं राहू लागलं. बोबडे बोल बोलत धावू लागलं. माझ्याजवळ बसून, ग म भ न गिरवू लागलं. नवरा जॉबसाठी सौदीला गेल्यावर, हळुहळू संपूर्ण घरदाराची जबाबदारी तिच्यावरच येऊन पडली. घरदार, शेतीवाडी, मुलाचं शिक्षण, सासूसासरे, नोकरी, खानदानी इभ्रत अशा वाड्याच्या अनेक जबाबदाऱ्या ती खांद्यावर घेऊन समर्थपणे उभी होती……. एखादया एकखांबी तंबूसारखी.

काळ जात होता. मुलगा मोठा होत होता. कॉम्प्युटर इंजिनिअर झाला होता. घरातलं एकेक माणूस काळाच्या झडपेत वजा होत होतं.

एके दिवशी कपाळावरचं कुंकूच गायब झालं. ती हलली. धाय मोकलून रडली. मला मिठी मारून रडली. मीही गहिवरलो. माझ्यासोबत वाड्याची कौलंही हलली.

हळुहळू ती सावरली. वजा झालेल्या माणसांच्या बदल्यात, घरात नवी सून आली. अन सुनेचा पायगुण की काय माहीत नाही ……. काही महिन्यात, मुलगा व्हाया बंगलोर, थेट शिकागोला पोहोचला. आईला आभाळ ठेंगणे झालं. गावभर कौतुकाचा वर्षाव. गावच्या चौकात फ्लेक्स, अन रिटायर झालेल्या आईसोबत , ……. फक्त होत्या आठवणी.

माझ्यासाठी खूप छान दिवस होते. आता ती पूर्णवेळ घरी असायची. मी तिला मनभरून पहात राहायचो.

तसं आमचं नातं, खूप आधीचं, ….. ती इथं येण्या आधीपासूनचं.

इथून जवळच असलेल्या तिच्या माहेरातलं. अजून मला आठवते ती,…  नुकतीच परकर पोलक्यात आली होती. तिच्या एका वर्गमैत्रिणीचं शाळेत असतानाच लग्न ठरलं, तेव्हा आल्या होत्या दोघी, माझ्यासोबत खेळायला.

झोका बांधला होता , ……. माझ्याच फांदीला…….

त्या पुन्हा पुन्हा येत राहिल्या. नंतर कधीतरी, वर्गमैत्रीण लग्न करून गेली. ही मात्र येत राहिली. माझ्या कैऱ्या खायला, ….. आंबे पाडायला….. झोका खेळायला.

ती दोनतीन वर्ष माझ्या आयुष्यातली सोन्याची वर्ष होती. तिचा झोका उंच जाताना, माझं मनही अगदी हलकं हलकं होऊन जाई. पाखरू होऊन तिच्यासोबत विहरत जाई. ती माझ्याशी खूप गप्पा मारायची. तिच्या गप्पांमधून मी जग पहायचो. मी बोलू शकत नव्हतो तरी ती भरभरून बोलत राहायची.

माझ्या या सुखाला नजर लागली, अन माझा सौदा झाला. शेजारच्या गावच्या देशमुखांच्या वाडा जुना झाला होता. चांगल्या लाकडातले काही जाडजूड नवे खांब त्यांना हवे होते. मी आतल्या गाठीचा नसल्यामुळं, माझं सिलेक्शन झालं. मी रडणार नव्हतोच. पण नेमकं मला कापताना ती आली अन धाय मोकलून रडू लागली.

खरंतर ती तरी कुठं राहणार होती गावात. तिला पुण्यात मोठ्या कॉलेजात अकरावीसाठी ऍडमिशन मिळालं होतं. ती पुण्याला गेली अन माझी थेट, देशमुख वाड्यात दिवाणखाना अन स्वयंपाक घर यांच्या मधोमध खांब म्हणून नेमणूक झाली.

पण बहुतेक माझ्या हृदयातला आर्त आवाज निसर्गानं ऐकला अन त्याच देशमुखांच्या घरात ती सून म्हणून आली. सासरी आल्यावर तिचं बोलणं , तिची बडबड कमी झाली. खूपदा ओरडून सांगावं वाटायचं, “मीच तो आंबा, ….. ज्याच्यासोबत तु खेळायचीस….. बडबडायचीस.”

नाही बोलू शकलो. बहुधा तीही ओळखू नाही शकली.

…………………………………………………..

हं …… हल्लीच सहा महिने बंद होता वाडा.

चार दिवस झाले, ती माघारी आलीय. लेकाकडे गेली होती अमेरिकेला. नाही जुळलं सुनेसोबत.

आल्यापासून जरा उदास होती. माझ्या खांद्यावर डोकं ठेवलं कि, बहुतेक तिला बरं वाटत असावं. काही वेळ माझ्याजवळ थांबली कि पुन्हा उत्साहाने कामाला लागते. माझा सहवास तिला भावतोय. अखेर ती ज्या वाड्याचा मुख्य खांब होती….. त्याच वाड्याचा मीही एक खांब होतो.

पण या सहा महिन्यात, वाड्याचं खूप नुकसान झालंय. वावटळीत नेमकी माझ्या माथ्यावरची कौलं उडालीत. ती परदेशी असल्यामुळं शाकारणी झाली नाही. पावसाळ्यात चिंब भिजलो यावेळी. आमराईत भिजायचो , …. अगदी तसा…… आंतर्बाह्य.

भिजलेल्या आमराईत, पावसानंतर उन्हं निघाल्यावर येतो तसा गंध भरून राहिलाय संपूर्ण वाड्यात…… बहुधा माझाच.

कदाचित, त्यामुळंच तर,… ती पुन्हा पुन्हा माझ्याजवळ येत नसेल ?

माझा गंध तिने ओळखला असेल का ? ……

आणि कदाचित मलाही? , ……