दिवाळी २०२० स्पेशल- ८
रण संग्राम लेखक- अभिजीत अशोक इनामदार
(भाग १)
राजा धर्मसेन आपल्या महालातल्या खलबतखान्यात काळजीने येरझार्‍या घालत होता. त्याच्या समोरच त्याच्या गुप्तचर विभागातील दोन अतिशय विश्वासू सेवक उभे होते. त्यातील एक खुद्द त्याच्या गुप्तचर विभागाचा प्रमुख हिम्मतराव आपल्या राजासमोर अदबीने हात समोर जोडून उभा होता. त्याच्या पाठीमागे त्याच्या बरोबर नेहमी असणारा जिवाजी तोही खाली मन घालून अदबशीर उभा होता. आज ह्या दोघांनी अशी बातमी आणली होती कि राजा धर्मसेनला सुद्धा चिंतीत व्हावे लागले होते. बराच वेळ सर्व शक्यतांचा विचार करुन आजा धर्मसेन म्हणाला
“हिम्मतराव, तुम्ही हे पक्के खात्री करून बोलताय ना?”
“होय महाराज” हिम्मतराव म्हणाले. “आम्ही दोघेही सुरजनगरीत त्यावेळी हजर होतो. त्रिविक्रमाच्या फौजा सुरजनगरीवर चालून आल्या तेव्हा आम्ही बाजारात साध्या नागरिकांच्या वेशात माहिती काढत फिरत होतो. तेव्हाच ती फौज तुटून पडली. सुरजनगरीला प्रतिकार करायला सुद्धा वेळ मिळाला नाही. आम्ही कसेबसे शहराच्या बाहेर आलो अन तसेच इकडे कूच केले.”
हिम्मतराव बोलायचं थांबला तेव्हा राजानी त्यांच्याकडे पाहिले, ते ज्या गावकर्‍याच्या वेशात सुरजनगरीत होते त्याच वेशात ते अजूनही होते. साधा कुडता धोतर अन डोक्याला मुंडासं. गालावर खुरटी दाढी वाढलेली. सगळा फौज फाटा घेऊन सुरजनगरला जायला साधारण दोन आठवडे लागत ते अंतर ह्या पठ्ठ्यानी एक दिवस अन एक रात्रींमध्ये पार केले होते. अविश्रांत केलेली दौड त्यांना जाणवत होती. थंड हवा, पोटाला लागणारी भुक, पाणी वारा ह्यांचा विचार न करता ते फक्त आणि फक्त आपल्या राजासाठी दौडत राहिले होते अन आल्या आल्या राजाच्या कानावर ही महत्वाची बातमी घातली होती.
थोडावेळ त्यांच्याकडे पाहून राजांनी आवाज दीला “कोण आहे रे तिकडे”
बाहेरच्या पाहर्‍यावरील एक सेवक पळत आत आला. राजांनी सेवकांना सांगून त्या दोघांसाठी काहीतरी खायला आणि प्यायला घेवून यायला सांगितले.
खाणे झाल्यावर त्या दोघांना थोडा आराम करायला सांगून अजून निवांत बोलू असे त्यांनी सांगितले.
सुरजनगरी हि धर्मपुरच्या खूप जवळचं राज्य. धर्मपुरचा राजा धर्मसेन अन सुरजनगरीचा राजा कापिलसेन हे एकमेकांशी मैत्री ठेऊन होते. दोघांमध्ये कधीही कुठलेही वैर किंवा वितुष्ट नव्हते. दोन्ही राज्यांमधील जनता एकमेकांच्या राज्यांमध्ये जाऊ येऊ शकत होती, व्यापार करू शकत होती. ह्या दोन राज्यांच्या मैत्रीची सुरुवार ही दोन्ही राज्यांच्या आजोबांपासून चालू होती. ती आजपर्यंत तशीच होती.
धर्मसेन राजाच्या आजोबांनी राजा अमरसेननी दिग्विजय केला होता. उत्तरेपर्यन्तची राज्य जिंकली होती. त्यासाठी त्यांना कपिलसेनचे आजोबा विजयसेन ह्यांनी सहाय्य केले होते. तेव्हा पासून हि दोन राज्ये एकमेकांशी सलोखा राखून होती. गेल्या काही वर्षांपासून राजा त्रीविक्रमाचा सगळीकडे बोलबाला सुरु झाला होता. त्याचे राज्य वरती उत्तरेकडे खूप लांब आहे असे माहित होते. हे दोन्ही राजे राजा धर्मसेन अन राजा कापिलसेन हे कधीही एवढ्या लांब उत्तरेला गेले नव्हते. गेल्या काही महिन्यांमध्ये त्रीविक्रमाने बर्‍याच राजांना त्याचे मंडलिक बनविले होते किंवा जे मंडलिक होण्यास तयार नव्हते त्यांना मारून त्यांची राज्ये खालसा केली होती. त्याची सार्वभौम राजा होण्याची इच्छा होती. अन त्यासाठी तो वाट्टेल ते तंत्र वापरायला तयार होता.
ताकत, बौद्धिक डावपेच, राजकारण ह्या सगळ्याच गोष्टींमध्ये तो पारंगत होता. त्याची सार्वभौम राजा होण्याची इच्छा त्याला अनेक वाईट गोष्टी करायलाही भाग पाडत होती. त्यामुळेच बर्‍याच युद्धांमध्ये रक्ताचे पाट वाहत होते पण तो थांबायला तयार नव्हता. त्याचं राज्य आता बर्यापैकी विस्तारले होते. पण त्याला त्याचे राज्य धर्मपुर पर्यंत वाढवायचे होते.
अमरसेननी केलेला दिग्विजय पुसून आता त्याला सार्वभौम राजा व्हायचे होते. त्रिविक्रमाची धाड कधी न कधी कोसळणार हे धर्मसेननी ओळखले होते पण तो एवढ्या लवकर सुराजनगरीपर्यंत पोहचेल असे त्याला वाटले नव्हते. धर्मपुरच्या उत्तरेला उंचच उंच पर्वतरांगा, पश्चिमेला अथांग सागर अन दक्षिणेलाही पर्वतरांगा. पूर्वेला कापिलसेनचे सुरजनगर राज्य. म्हटले तर एकदम सुरक्षित पण आता जी एकमेव अशी रहदारीची वाट होती त्या वाटेवरच्या पहिल्या राज्यात शत्रू सैन्य घुसले होते. बरं सुरजनगरीचे हेर काय करत होते की त्यांना त्रिविक्रम त्यांच्या जवळ पोहचला तरी कळले नव्हते? नक्की काय प्रकार झालाय हे कळायला मार्ग नव्हता.
आता हिम्मत अन जिवाजी थोडे खाऊन पिऊन चांगले हुशार झाले होते. राजा धर्मसेननी त्यांना आता बाकीचा तपशील सांगायला सांगितला. त्यांना अनेक प्रश्न विचारले. सुरजनगरीच्या हेरांबद्दल काही माहिती आहे का ते पडताळून पाहिले. त्रिविक्रम लगेच आपल्यावर चाल करून येईल की कसे ह्याचे ठोकताळे चाचपून बघितले. आपण पुढे काय करायला हवे यावर तो विचार करू लागला. हिम्मतरावला पुढची तातडीची कामगिरी सोपवून अतिशय सावधपणे ती कामगिरी पार पाडण्याबाबत पुन्हा पुन्हा बजावले अन रवाना केले होते.
लगेच आपल्या मुख्य सरदारांना त्याने पाचारण केले. मध्यरात्री राजांनी सगळ्यांना का बोलवावे हे प्रश्नचिन्ह सगळ्यांच्या चेहऱ्यावर दिसत होते. राज्याचे सेनापती, राज्य कारभार पाहणारे प्रधान ह्यांना राजांनी सगळी परिस्थिती सांगितली अन आता आपण काय करावे हे, आपण आता काय पाऊल टाकावे, या बाबतीत या प्रमुख व्यक्तींचे मत काय हे विचारले. त्रिविक्रमाच्या बलाढ्य सैन्याशी कसा सामना करावा या बाबत सगळ्यांचे मत विचारात असतानाच एक सेवक सुरजनगरीच्या राजाचा खलिता आल्याची बातमी घेऊन आला.
रण संग्राम (भाग २)
सुरजनगरीच्या राजाचा खलिता घेवून आलेल्या सेवकाला राजांनी ताबडतोब हजर करण्यास सांगितले. राजा कापिलसेनचा सेवक येउन राजा धर्मसेन समोर उभा राहिला. राजांना प्रणाम करून त्याने बसलेल्या मान्यवरांना कमरेत लावून वंदन केले. अन हातातला खलिता प्रधानजिंच्याकडे सुपूर्त केला. राजांनी त्याच्या प्रणामाचा स्वीकार करून प्रधानजींच्याकडे पाहिले. प्रधानजींनी खलिता उघडून वाचायला सुरुवात केली.
“हे राजन धर्मसेन मैत्रीपुर्वक नमस्कार. अंदाजानुसार त्रीविक्रमाने आपल्या राज्यांकडे त्याचा मोहरा वळवला असून त्याच्या पहिल्या दश सहस्त्र घोडदळानी सुरजनगरीवर हल्ला बोल केला. बरीच नासधूस करून बाजारपेठ लुटली. पण ही फक्त सुरुवात होती. आमच्या सैन्यांनी त्यांचा बिमोड करून जास्त नुकसान होऊ न देता त्यांना राज्याबाहेर हुसकून लावले असले तरी हे संकट टळले नाही अशी माझी खात्री आहे. त्रिविक्रमाचा सप्तदश सहस्त्र सैन्याचा सागर शक्य तितक्या वेगाने सुरजनगरीकडे कूच करीत आहे ही आजची खबर आहे. हे केवळ सुरजनगरीवरील संकट नसून, हे वादळ सुरजनगरीनंतर धर्मपुरीच्या दिशेने कूच करेल म्हणूनच ह्या संकटाचा आपण मिळून सामना करावा असे मला वाटते.
हे राजा धर्मसेन दिग्विजय करणाऱ्या महान चक्रवर्ती सम्राट अमरसेनचा तू नातू असून शूरवीर राजा शूरसेनचा तू पुत्र आहेस. तू सुद्धा एक महान योद्धा आहेस याची मला खात्री आहे. आपल्या तीन पिढ्यांच्या मैत्री संबंधाना स्मरण करून ह्या कठीण प्रसंगी तू आम्हाला मदत करावीस असे मी आवाहन करीत आहे. माझा हा संदेश मिळताच क्षणाचाही विलंब न करता आपली सगळी फौज घेऊन तू स्वतः सुरजनगरीकडे प्रस्थान करावे अशी मी तुला विनंती करीत आहे.
त्रीविक्रमासारख्या सैतानापासून आपली राज्ये वाचवण्यासाठी आपल्याला एकत्रितपणेच लढणे गरजेचे आहे. त्वरित उत्तरादाखल खलिता धाडावा. आपल्या मदतीच्या प्रतिक्षेत राजा कापिलसेन” खलिता वाचून पूर्ण झाल्यावर प्रधानजींनी त्या सेवकाला बाहेर जाउन विश्राम करण्यास सांगितले. तुझ्या बरोबरच आम्ही आमचा परतीचा संदेश देऊ असे सांगून त्याला बाहेर पाठवले. राज्यांकडे वळून म्हणाले “महाराज अपेक्षित असा हा संदेश आहे. आपणास लवकरात लवकर सुरजनगरीच्या बचावासाठी निघणे गरजेचे आहे”.
राजा धर्मसेनने सेनापातीकडे बघून विचारले “आत्ता आपली किती फौज तयार आहे सेनापती”?
“त्रीदश सहस्त्र स्वार काही वेळातच कूच करू शकतील अशीच आपली तयारी असते महाराज. दिवस एक प्रहर वरती येईपर्यंत आणखी त्रीदश सहस्त्र फौज गोळा होऊन तयार राहील” सेनापती म्हणाले.
राजा धर्मसेन म्हणाला “ठीक तर मग. पहिली तुकडी अन आम्ही जातीने सुरजनगरीच्या मदतीला येत आहोत असा संदेश ताबडतोब रवाना करा प्रधानजी”.
महाराज उठले अन तयारीसाठी निघून गेले. सेनापती त्यांच्या सरदारांना गोळा करून त्यांची कामे त्यांना समजावू लागले. सगळे सैन्य तयारीला लागले. रात्रीच्या काळोखात सुद्धा येणाऱ्या संकटाचा सामना करण्यासाठी धर्मपुरीत एक प्रकारचे चैतन्य सळसळू लागले.
राजा धर्मसेनने सर्व प्रथम आपल्या राज्याची सुरक्षितता कशी असावी ह्या बद्दल विचार केला. प्रधानजीना पाचारण करून सागराच्या बाजूने असणाऱ्या हद्दीवर तटबंदीचे काम कुठेपर्यंत आले ते पहिले. ते काम समाधानपूर्वक पूर्ण झाल्याचे पाहून आता आपल्या राज्याच्या वेशीबाहेर पडल्यानंतर दोन्ही दिशांना (उत्तर अन दक्षिण) असणाऱ्या पर्वत रांगांवर नजर ठेवण्यासाठी म्हणून काही मोर्चे बंदी करण्यासंदर्भात सूचना दिल्या. आणखी अजून काय योजना कराव्यात ह्या बद्दल प्रधानजींशी चर्चा केली. एव्हाना उजाडून गेले होते. एक सैन्याची तुकडी सुरजगरीच्या दिशेने कधीच गेली होती. सेनापती स्वतः त्याबरोबर जाणार होते पण राजांनी त्यांना मागे थांबवून घेतले होते. आपले मात्तबर असे दोन सरदार त्यांनी पाठवून दिले होते. आम्ही मागून येत आहोत असा संदेश पाठविला होता.
विचारग्रस्थ अवस्थेत राजा धर्मसेन फेर्‍या मारत होता. आलेले संकट कसे परतवून लावायचे ह्याबद्दल अजूनही व्यूहरचना त्याच्या मनात चालूच होती.
“राजन सगळी तयारी झाली आहे. आपली फौज सुद्धा बरीच पुढे पोहचली असेल. आपण पण आता घाई करावी कारण आपण जेवढे लवकरात लवकर सुरजनगरीकडे प्रयाण करू तेवढे चांगले होईल. न जाणो आपण पोहचण्य पूर्वीच त्रिविक्रमाची फौज सुरजनगरीत पोहचली तर आपल्या मित्र राष्ट्रावर अन आपल्या सैन्याच्या तुकडीवर आसमान कोसळेल” प्रधानजी काळजीच्या स्वरात म्हणाले.
राजा धर्मसेन म्हणाला “प्रधानजी अजून तिथली नक्की परिस्थिती काय आहे याची पूर्णतः कल्पना आली नाही. थोडी माहिती करून घेऊ अन मगच आम्ही बाहेर पडू.”
पुढचा संपूर्ण दिवस राजांनी विचार करण्यात घालवला. सगळी व्यवस्था चोख पार पडून सुद्धा राजा धर्मसेन अजूनही धर्मपुरीच्या बाहेर पडला नव्हता. नेहमी राजांचे मन ओळखणार्‍या प्रधानजीना, हे जरा नवीन तसेच आश्चर्य चकीत करणारे होते. राजे सुरजनगरीच्या रक्षणाला स्वतः जाणार नाहीत कि काय? किंवा राजे घाबरून स्वतःचे प्राण वाचवू बघतात कि काय? किंवा त्रीविक्रमाशी संधी करावी असे विचार तर त्यांच्या मनात चालू नाहीत ना? अशा अनेकाविध शंकांनी त्यांना घेरले. ज्या शूर घराण्यातील ते होते त्या घराण्याला शोभेल असे त्यांचे वागणे आहे असे त्यांना वाटत होते. पण राजांना या बाबत कसे विचारणार म्हणून ते शांत राहिले.
रण संग्राम (भाग ३)
तिसऱ्या दिवशी भल्या पहाटे राजांनी प्रधानजी आणि सेनापतीना आपल्या महालात बोलावून घेतले. आता ताबडतोब कूच करण्यची तयारी करण्या संदर्भात सूचना केल्या. राजांनी अचानक घेतलेल्या ह्या निर्णयाने दोघेही जरा आश्चर्यचकित झाले. काल परवा जेव्हा जायची आवश्यकता होती तेव्हा राजांनी जाण्याचा निर्णय घेतला नव्हता आणि आज आत्ता अचानक काय झाले असेल. राजांनी प्रधानजींच्या मनातील हे विचार ओळखले. ते म्हणाले मला कळते आहे तुमच्या मनात काय चालू आहे ते. लवकरच तुमच्या मनातील या प्रश्नांची उत्तरे मिळतील. राजांच्या या बोलण्याने प्रधानजी आणि सेनापती आपापल्या कामाला निघून गेले.
काही वेळातच सगळ्या गोष्टींची पूर्तता झाल्याचे राजांना समजले. राजा धर्मसेन लढाईचा वेश धारण करून आपल्या महालातून बाहेर पडला. राणी सत्यवतीने त्याला कुमकुम तिलक लाऊन ओवाळले. यशस्वी होऊन परतण्यासाठी देवीजवळ मागणे घातले. राजाने कुलदेवी काळभैरवीचे दर्शन घेतले अन आपल्या सैन्य सागराकडे आला. ह्यावेळच्या लढाई मध्ये काहीतरी वेगळेपण आहे हे सगळ्यांना जाणवत होते. राजांनी हत्ती दळाला वेशीपाशी आणून थांबवण्याची सूचना केली होती. त्रीदश सहस्त्र सैन्य घेऊन राजा धर्मसेन बाहेर पडला. वेशीजवळ येताच त्याने स्वतः हत्ती दळ कसे अन कोठे उभे करायचे याच्या सूचना दिल्या. त्या दळाच्या प्रमुखांना आपल्या आदेशाशिवाय जागा सोडण्यास मज्जाव केला. चुकून शत्रू सैन्य वेशी जवळ पोहचलेच तर काय करायचे याचा आदेश दिला.
बाकीच्या सैन्याला पुढे कूच करण्याचा आदेश मिळाला. काही वेळातच सैन्य बरेच अंतर पार करून पुढे आले. आता पुढे अवघड खिंडीसारखा रस्ता होता. अन त्याच्या दोन्ही बाजूना उंचच उंच पर्वत रांगा होत्या. खिंडीच्या अलीकडेच राजांनी सैन्याला थांबण्याचा आदेश दिला. असे मधेच थांबण्याचा आदेश ऐकून सगळ्यांना जरा अचंबित व्हायला झाले. राजांनी सैन्याला थोडा विश्राम करण्यास सांगितले. स्वतः एका प्रशस्थ वटवृक्षाखाली थांबला. राजांच्या मनात नक्की काय सुरु आहे हे कळायला मार्ग नव्हता. राजन भीती वाटते आहे? की अजून काही चिंता आहे हे कळत नव्हते. काही क्षण शांततेत गेले अन खिंडीच्या दिशेने घोड्यांच्या टापांचा आवाज आला.
सगळ्यांनी चमकून त्या दिशेला पाहिले. राजा स्वतः उठून रस्त्यावर आला. शत्रू सैन्य आले कि काय असा विचार करून सेनापतींनी लगेच सैनिकांना मोर्चे बांधणी करायला लावली. राजा धर्मसेन भोवती खास सैनिकांचे कडे तयार केले. सगळे कान लाऊन येणाऱ्या आवाजावर लक्ष ठेऊन होते. टापांचा आवाज वाढतच होता आणि त्याबरोबरच धुळीचा लोट सुद्धा आला होता म्हणजेच ते सैन्य जवळ आले होते. काही क्षणांच्या अवधीतच पहिला घोडेस्वार नजरेत आला. अन पाहता पाहता एक एक घोडेस्वार दिसू लागले अन काय आश्चर्य हे सगळे धर्मपुरीचेच सैन्य होते. दौडत दौडत राजांचा एक सरदार जवळ पोहचला. राजा धर्मसेन दिसताच त्याने घोड्यावरून खाली झेपावला अन चालत राजाकडे निघाला.
राजा आता सगळे सैन्य बाजूला करून पुढे आला. त्याची उत्सुकता ताणली गेली होती. त्याचा विश्वासू सरदार विश्वासराव समोर आला. त्याच्या चेहऱ्यावर हसू होते. त्याने राजाला वंदन केले. दोघांची नजरा-नजर झाली. पाठोपाठ आणखी घोडेस्वार आले. हिम्मतराव अन त्यांचे सहकारी आले होते.
विश्वासराव म्हणाले “राजे तुम्हाला जी शंका होती ती खरी ठरली. अन हिम्मतरावांनी ज्या तातडीने गुप्त संदेश पोहचवला त्याबद्दल काय बोलू”?
धर्मसेन म्हणाला “म्हणजे आमचा अंदाज खरा ठरला तर? कुठे आहे तो?”
आता मात्र सगळ्यांचीच उत्सुकता ताणली गेली. राजा अन विश्वासराव कोणाबद्दल बोलताहेत तेच कळेना. राजांनी मानेनेच खुणावले तसे विश्वासराव वळून म्हणाले “आणा रे त्या राजांना”.
तसे बेड्या घातलेल्या राजा कपिलसेनला आणले गेले. राजा कापिलसेनला राजा धर्मसेन कडे बघण्याचीही हिम्मत होत नव्हती. प्रधानजी आणि सेनापती ह्यांना तर कळेचना कि हे काय चालू आहे ते. प्रधानजी चाचरत म्हणाले “राजन हे काय”?
“आम्ही सांगतो” हिम्मतराव म्हणाले. “हे सुरजनगरीचे राजे दिसतात तितके सरळ नाहीत. एक नंबरचे दगलबाज आहेत. आपल्याच शत्रूशी हातमिळवणी करून आपल्या विरुद्ध कारस्थान रचलय ह्यांनी. त्या दिवशी राजांनी आम्हाला परत सुरजनगरी अन ह्या पर्वतरांगांमधील पायवाटा ह्यांवर लक्ष ठेवायला सांगितले होते. मी आणि माझे सहकारी ह्या डोंगरदऱ्या आणि जंगल पार करून पाहून आलो. त्रीविक्रमाशी हातमिळवणी करून आपले राज्य त्याच्या ताब्यात द्यायचा डाव होता ह्या कपिलसेनचा. पण आम्ही आम्ही तो राजे अन विश्वासराव ह्यांना कळवला”.
तिथून पुढे विश्वासराव बोलू लागले “आम्हाला राज्यांनी निघण्यापूर्वीच हि शक्यता बोलून दाखवली होती अन एकदम सावध राहण्यासाठी बजावले होते. आम्ही सुरजनगरीच्या वेशिबहेरच थांबलो होतो. दोन्ही बाजूला उत्तर आणि दक्षिण दिशेला धुळीचे लोट हवेत दिसत होते म्हणजे त्रिविक्रमाच्या फौजा डोंगर चढून आपल्या राज्याकडे कूच करीत असणार हे कळून चुकले. ह्या कपिलसेनची फौज आम्ही पूर्णपणे आत शहरात येण्याची वाट बघत होती. आम्हाला हिम्मतरावांकडून योउग्य तो संदेश मिळाला होता कारण कापिलसेनचा जो सेवक संदेश घेऊन आला होता तो आम्हाला चुकवून डोंगरांच्या दिशेने जात असताना हिम्मतरावांना सापडला अन सगळा उलगडा झाला.
मग काय आमची वाट बघत असलेल्या सुरजनगरीचा आम्ही चांगलाच समाचार घेतला. आमच्या फौजेची कत्तल करण्याच्या इराद्याने आमची वाट बघत थांबलेल्या सुरजनगरीच्या फौजेवर आम्ही मध्य रात्री हल्ला बोल करू हे ध्यानी मनीही नसावे. अर्धवट पेंगुळलेल्या अन गाफील अशा फौजांचा काही वेळातच फडशा पाडून पहिला त्यांच्या ह्या दगाबाज राजाला जेरबंद केला. त्या बरोबर बाकीच्यानी शस्त्र खाली ठेवली. मानाजीरावांना आर्धी फौज देऊन आम्ही इकडे आलो. आता मानाजीरावांनी सुरजनगरीवर आपली पताका लावलीय. तीन पिढ्यांच्या सलोख्याची ग्वाही देणाऱ्यांनी असा दगा केला अन म्हणूनच आम्हाला पण असं वागावं लागलं”.
राजा धर्मसेन म्हणाला “कपिलसेन तुम्ही तर मैत्री अन सलोख्याच्या गोष्टी करत होतात? हीच का तुमची मैत्री? अन हाच का तो सलोखा? हीच का तीन पिढ्यांची विश्वासार्हता? मला लाज वाटते तुम्हाला कधी काळी मी आपला मित्र समाजात होतो ह्याची”
कपिलसेन काहीच बोलू शकला नाही. विश्वासरावांकडे वळून
राजे बोलले “विश्वासराव पण अजून आपली पूर्ण फत्ते नाही झाली आत्ताशी हा दगलबाज हाती आला आहे. अजून त्रिविक्रमाच्या फौजांवर विजय मिळवायचा आहे.”
विश्वासराव म्हणाले “होय राजे आता पुढची कामगिरी सांगा. हा विश्वासराव आपल्या मातृभूमीसाठी हे शिरकमल उतरून द्यायला तयार आहे”.
राजा धर्मसेन बोलले “विश्वासराव तुमच्या सारख्या माणसांमुळेच आपले राज्य अन त्याची सुरक्षितता टिकून आहे. पण तुमच्या सारखे जीव लावणारे अन जीव ओवाळून टाकणारे मातृभक्त योध्ये ह्या धर्मपुरीला हवे आहेत. तुमच्या तोंडून शत्रूच्या शिरांना कलम करण्याची भाषा शोभते ही असली नव्हे.”
विश्वराव म्हणाले “होय राजे पण आपल्या मातृभूमीसाठी आम्ही कोणतेही बलिदान करू शकतो हेच आम्हाला म्हणायचे होते”
राजा धर्मसेन “मातृभूमी प्रति तुमची निष्ठा का आम्हाला ठाऊक नाही? फक्त तुम्ही आम्हाला हवे आहेत विश्वासराव हे देखील लक्षात असू द्या”
राजांनी आपल्या विश्वासू मंडळीना एका बाजूला घेतले. राजा कपिलसेनला एक बाजूला जेरबंद करून बांधून ठेवण्याची आज्ञा दिली गेली. हिम्मतरावांना त्रिविक्रमाचे सैन्य कसे अन कोणत्या बाजूने येत आहे ते विचारून घेतले. अन पुढची आखणी सुरु केली.
रण संग्राम (भाग ४)
राजा धर्मसेन, प्रधानजी, सेनापती, विश्वासराव आणि इतर मान्यवर सरदार सर्वांनी विचार विनिमय करून आखणी केली. विश्वासरावांनी पुन्हा सुरजनगरीच्या मार्गाने खिंडीपुढे जाउन दक्षिणेकडील पर्वत रांगांच्याबाजूने त्रिविक्रमाच्या फौजेवर हल्ला करायचा असे ठरले. त्यासाठी त्यांच्या सोबत आणखी काही सरदार देण्यात आले. अर्थात हे अतिशय कठीण असे काम होते. कारण त्या बाजूला मुळातच रहदारीचा रस्ता नव्हता. अवघड पर्वतरांगा अन जंगल आणि त्यातून जाणारी बिकट वाट असे दुहेरी आव्हान होते. पण आपल्या राज्याच्या रक्षणार्थ आपल्या प्राणांचीही पर्वा न करता ही अवघड कामगिरी घेण्यास विश्वासराव अन त्यांचे सहकारी आगदी सहज तयार झाले.
राजांनी बरोबर आणलेल्या ताज्या दमाच्या फौजेतील आर्धी फौज विश्वास रावांबरोबर दिली. स्वतः राजा धर्मसेन आणि बरोबरची राहिलेली आर्धी फौज इथेच थांबून खिंडीच्या बाजूने किंवा उत्तरेच्या डोंगरांवरून येणाऱ्या फौजेचा सामना करणार होते. सर्वांनी आपली कुलदेवी काळभैरवीची करुणा भाकली. देवीचा जयजयकार करून या रणात यश देण्याची विनवणी केली.
राजा धर्मसेन म्हणाला “माझ्या सहकाऱ्यांनो आपली मातृभूमी आपल्याला मुक्तपणे जीवन जगू देते. आपल्या या मातृभूमीमध्ये आपण मुक्तपणे संचार करतो, मोकळा स्वास घेऊ शकतो. कारण धर्मापुरी राज्याने नेहमीच आपल्या नागरिकांना मुक्तपणे जीवन जगण्याची संधी दिली आहे. हीच आपली कित्येक वर्षांची परंपरा आहे. पण आज आपल्या याच मातृभूमीला गिळंकृत करण्याच्या इराद्याने त्रिविक्रमासारखा राक्षस आपले मलीन पद आपल्या या मातृभूमीच्या दिशेने उचलत आहे. ज्या मातृभूमीच्या आपल्याला मोकळेपणाने जगण्यास शिकवले तिलाच मलीन करण्याच्या उद्देशाने तो आपल्या दिशेने येत आहे. आता आज हीच वेळ आहे जेव्हा आपल्या मातृभूमीच्या रक्षणार्थ आपला पराक्रम दाखवायचा आहे. आपल्या मातृभूमीचे ऋण फेडण्याची यापेक्षा दुसरी संधी मिळणार नाही. तेव्हा काळभैरवीचा जयजयकार करा. आणि शत्रूला अस्मान दाखवा. आपल्या सैन्यातील एकमेकांना जपा आणि शत्रूला कापून काढा. असा पराक्रम गाजावा कि यापुढे कोणालाही धर्मपुरीकडे वाकड्या नजरेने बघण्याची हिम्मत होणार नाही. जय काळभैरवी.
त्याबाबरोबर सगळ्या सैन्यांनी जयजयकार केला “जय काळभैरवी”.
राजांनी सर्वाना प्रोत्साहित केले अन विश्वासराव आणि त्यांची फौज रवाना झाले.
विश्वासराव अन त्यांचे साथीदार गेल्याची साक्ष दूर गेलेल्या घोड्यांच्या टापांचा आवाज देत होता. हळू हळू तो आवाज कमी कमी होत गेला. उडालेली धूळ खाली बसू लागली. नकोशी शांतता सगळीकडे पसरली. कुठे घोड्यांच्या फुरफुरण्याचे आवाज येत होते तेच काय ते शांतता भंग करत होते बाकी सगळेच शांत होते. खिंडीच्या तसेच उत्तरेच्या पर्वतरांगांवरील पाय वाटेकडे सगळे लक्ष देऊन बसले होते. शत्रूला अंदाज येऊ नये म्हणून बरेचसे सैन्य अलीकडच्या वळणावर सावध उभे होते. काही जंगलांच्या दिशेने पेरून ठेवले होते. उंच झाडांच्या टोकावर चढून बहादूर सैनिक लांबून येऊ घातलेल्या शत्रूवर नजर ठेऊन होते.
काही वेळातच उत्तरेच्या पर्वतरांगांच्या वरच्या बाजूला हालचाल दिसू लागली होती. हळू हळू त्रिविक्रमाच्या फौजा रात्रीच्या अंधारात पर्वत चढून वरपर्यंत पोहचले होते. इकडे धर्मसेनने शत्रू टप्प्यात आल्याशिवाय हल्ला करायचा नाही अशी सक्त ताकीत सर्वाना दिली होती. सकाळचं कोवळं उन्ह संपून आता कडक उन्हाचा तडाखा सुरु झाला होता. त्रिविक्रम स्वतः ह्या उत्तरेकडून येणाऱ्या फौजेचे नेतृत्व करीत होता. कितीही अडचण आली तरी आपली इच्छा पूर्ण करायचीच अन धर्मपुरच्या राज्यावर विजय संपादन करायचा आणि आपली काळ्या रंगाची पताका धर्मपुरीवर लावायची हे त्याने ठरवले होते. आज सकाळी आलेली खबर तितकीशी चांगली नव्हती. धर्मसेनला कुणकुण लागून त्याने सुरजनगरीवर हल्ला बोल केला होता. कपिलसेनला जेरबंद केले होते. कपिलसेन जेरबंद झाला तरी आपल्याला काही विशेष फरात पडणार नाही. आ[पाल्यासाठी तो एक मोहरा होता. ते दोघे एक होऊन लढण्यापेक्षा हे एक बरेच झाले. असा विचार मनात येऊन त्रिविक्रम खुश झाला.
धर्मपुरीचे सैन्य अजून सुरजनगरीमध्ये असेल अन ते परतण्यापूर्वीच आपण धर्मपुरच्या राज्यावर पोहचलो असू. त्यासाठीच आपण ह्या पर्वतरांगांच्या बाजूने जाण्याची शक्कल लढवली. स्वतःच्याच बुद्धीचातुर्यावर हसत त्रिविक्रम आपल्या फौजेला भर भर पुढे जाण्यासाठी प्रोत्साहित करीत होता. खरेतर त्याचे राज्य उत्तर बाजूला सपाटीवर होते. त्याच्या फौजेला असल्या जंगलांची अन पर्वत चढण्याची सवय नव्हती. रात्रभर मशालींच्या उजेडामध्ये फौजेला पुढे जाण्यास उद्युक्त करून तो इथपर्यंत घेऊन आला होता. अवघड वाटेमुळे बरेचसे जड असे लढाई साहित्य त्याने बरोबर आणले नव्हते. कित्येक सैनिकांनी घोडे न आणता चालत चढण पूर्ण केली होती त्यामुळे बरेचजण दमले होते. पण त्रीविक्रमाला हि संधी हातातून जाऊ द्यायची नव्हती. आपले मनुष्यबळच विजयी होण्यासाठी उपयोगी पडेल अशी त्याची खात्री होती. त्याच्या सोबत त्रिदश सहस्त्र फौज होती आणि आणखी तेवढीच फौज त्याने सुरजनगरीला वळसा घालून दक्षिण पर्वत रांगांकडून धर्मपुरीवर धाडली होती.
त्रिविक्रमाची फौज खाली उतरत होती एक प्रकारची भयाण शांतता वातावरणात होती. पहिली तुकडी पायथ्याजवळ पोहचली तसा एक उंच झाडावरून मोठा करण्याचा आवाज झाला अन अचानक धर्मपुरीचे झाडात अन आजू बाजूला लपलेले सैन्य त्रिविक्रमाच्या फौजेवर तुटून पडले. बेसावध सैन्यावर हा असा अचानक हल्ला झाला तो त्यांना सहन झाला नाही. फौजेमध्ये हाहाकार उडाला. त्यांना काही कळायच्या आतच त्यांची पहिली एक तुकडी धर्मपुरीच्या सैन्याने गारद केली होती. आता धर्मपुरीच्या सैन्यामध्ये जोश आला होता. ते हळू हळू पुढे सरकत होते. तसेच त्रिविक्रमाच्या फौजही सावध झाल्या होत्या. त्यांनीही आपल्या तलवारी उपसून लढाई सुरु केली होती. आता युद्धाला तोंड फुटलं होतं.
तिकडे विश्वासराव आणि सहकारी दक्षिण पर्वताच्या पायथ्यापासून चढून वरती पोहचले होते. त्रिविक्रमाची फौज आता पर्वत उतरून खिंडीकडे निघाली होती. त्या बेसावध फौजेवर विश्वासरावांनी हल्ला बोल केला होता. त्रिविक्रमाची दमलेली फौज अचानक झालेल्या हल्ल्याने गांगरून गेली होती. शिवाय त्रिविक्रम सोबत नसल्याने त्याचा सरदार फौजेला लढण्यासाठी उद्युक्त करत होता तो पर्यंत विश्वासरावांनी त्यांच्या बऱ्याचशा फौजेला कापून काढले. मग त्रिविक्रमाची फौज चवताळून उठली अन मग घनघोर युद्धाला तोंड फुटले होते.
आता दोन्ही आघाड्यांवर युद्ध सुरु झाले होते. राजा धर्मसेन दोन्ही बाजूला लक्ष ठेवून होता. आवश्यक आदेशांचे संदेश दुतांकरवी पाठवत होता.
कधी सरशी तर कधी माघार असा हा खेळ दोन्ही बाजूला बघायला मिळत होता. दक्षिणेकडे बर्यापैकी यश मिळताना दिसत होते कारण त्यांचा राजा त्यांच्या सोबत नव्हता अन ती फौज दमली होती. उत्तरेकडे त्रिविक्रम स्वतः सैन्याचे मनोबल वाढवीत होता. त्यांच्या बाजूने चांगली गोष्ट अशी होती ते पर्वताच्या वरच्या बाजूस होते आणि धर्मपुरीचे सैन्य खालच्या बाजूला. धर्मपुरीचे सैन्य आपल्याला कणभरही पुढे जाऊ न देता आणखीनच वरती येत आहे अन आपलं मनुष्यबळ जी आपली ताकत होती ते कमी पडू लागतंय कि काय असे त्रीविक्रमाला आता वाटू लागले. अन अचानक त्याला एक खेळी सुचली. त्याने लगेच आपल्या खास सरदाराला जवळ बोलावून काहीतरी सांगितले. त्या सरदाराचा चेहरा खुलला अन त्याने त्याचा घोडा तसाच रणधुमाळीमध्ये पुढे दामटला. पर्वताच्या माथ्यावर थांबलेल्या सैन्याच्या सरदारांना काहीतरी सांगितले अन स्वतः पर्वताच्या मध्यापर्यंत चाललेल्या युद्धाकडे पुढे सरकू लागला.
रण संग्राम (भाग ५)
तीकडे दक्षिणेला विश्वासराव प्राणपणाने झुंजत होते. त्रिविक्रमाची त्या बाजूची अर्ध्याहून अधिक फौज त्यांनी कापून काढली होती पण त्याचबरोबर त्यांची सुद्धा बरीचशी फौज खर्ची पडली होती. पण आता त्याची परवा कुणालाच नव्हती. सगळीकडे मृत सैनिकांच्या प्रेतांचे खच पडले होते, रक्ताचे पाट वाहत होते पण लढाई सुरूच होती.
इकडे उत्तरेला अचानक त्रीविक्रमाने दिलेला संदेश घेऊन त्याचा खास सरदार पर्वताच्या मध्यावर आला जवळच्या सैनिकांना त्याने काहीतरी सांगितले. ते सैनिक थोडे गोंधळले पण त्रीविक्रमाचा हुकुम होता अंमलबजावणी तर व्हायलाच हवी. अन अचानक. त्रिविक्रमाची फौज पर्वताच्या माथ्याकडे धाऊ लागली होती. त्रिविक्रमाच्या फौजा शत्रूला पाठ दाखवून पळत होत्या. सेनापतीना एकदम आनंद झाला
“अरे कुठे जाता असे पळून? एवढ्यात घाबरलात?” असे म्हणून सेनापती आपल्या सैन्याला उद्देशून म्हणाले “हल्ला करा, कोणालाही सोडू नका” सेनापतींचा आदेश ऐकून धर्मपुरीचे सैन्य आणखीनच चवताळले अन अजून त्वेषाने हल्ला चढवण्यासाठी वरती चढू लागले. मध्यावर असलेली त्रिविक्रमाची फौज बर्यापैकी वरती चढून गेली अन त्यांच्या मागे धर्मपुरीचे सैन्य. अन अचानकच वरती धावणारे त्रिविक्रमाचे सैन्य जगाच्या जागी झोपले. हे काय झाले? हा नक्की काय प्रकार झाला हे सेनापती विचार करत होते. पण दुरून बघणाऱ्या राजा धर्मसेनच्या लक्षात हि खेळी आली. त्याचा चेहरा काळवंडला त्याला चिंतीत बघून
प्रधानजी म्हणाले “राजन आपली दोन्ही आघाडींवर सरशी होताना दिसत आहे. तरीही तुम्ही चिंतीत का आहात”?
राजा म्हणाला “प्रधानजी आपल्या सैन्याला पर्वताच्या पायथ्याशी यायचा हुकुम पाठवा”
प्रधानजी आश्चर्याने म्हणाले “राजन….” पण त्यानां पुढे काहीही ना बोलू देता
राजा धर्मसेन म्हणाला “आत्ता, लगेच, ताबडतोब”
राजाचे अंगार पेटलेले डोळे बघून प्राधानजींनी लगेच तसा हुकुम पाठवला पण तो पर्यंत उशीर झाला होता. त्रिविक्रमाची खालून वरती गेलेली फौज खाली झोपल्या बरोबर वरून पाठीमागच्या त्याच्या सैन्याने धर्मपुरीच्या सैन्यावर वरतून भाले, दगड, गोटे यांचा वर्षाव सुरु केला. ह्या अचानक हल्ल्याने धर्मपुरीचे सैन्य भांबावले. त्यांना प्रतिकार करण्याची संधीच मिळाली नाही. आकाशातून पाउस पडावा त्याप्रमाणे अनेकानेक गोष्टी सू सू करीत त्यांच्या डोक्यात, चेहऱ्यावर, पाठीवर, पोटावर पडत प्रहार करीत होत्या.
हीच ती त्रिविक्रमाची खेळी होती. सहज लढून विजयश्री मिळत नाही म्हणून मग त्याने हि खेळी खेळली होती. त्याच्या राक्षसी वृत्तीचा हा पहिला अनुभव आला होता. आणि या असल्या लढायांमध्ये ना कसले नियम ना कसले करार. शत्रूचा कोणत्याही मार्गाने संहार करायचा हे एकच उदिष्ट. त्रीविक्रमाला ह्या आधी कुठल्याही ठिकाणी एवढी कडवी झुंज मिळाली नव्हती. एवढे चिवटपणे लढणारे सैन्य त्याने या आधी पाहिले नव्हते. आपली एवढी सगळी शूर फौज अशा ठिकाणी खर्ची पडताना बघून त्याचा राग उसळत होता. त्याने सोबत आणलेल्या एकूण फौजेच्या २ त्रितीअंश फौज त्याने आत्तापर्यंत त्याने गमावली होती. हाती आसलेल्या फौजेला सोबत घेऊन काहीही करून धर्मपुरी त्याला जिंकायची होती.
धर्मपुरीच्या सैन्याची दाणादाण उडाली होती. प्रधानजीनी पाठवलेला संदेश मिळाला होता. सेनापती आपल्याला माघार घ्यावी लागतीय ह्या विचाराने कासावीस झाले पण “शक्य तेवढे जीव वाचवा” हे संदेशातले वाक्य खूप महत्वपूर्ण होते कारण आता त्यांच्या जवळ फक्त पंच सहस्त्र सैन्य शिल्लक होते. जमेल तेवढे सैन्य खालच्या बाजूला सरकत होते. पण जागोजागी पडलेले शत्रू सैन्य, आपले साथीदार, त्यांची शस्त्रे ह्यातून अन वरून होणारा मार झेलत त्याना खाली उतरणे अवघड होत होते. आता वरचे दगड भले संपले असावेत म्हणून मग वरतून मोठ मोठ्या शिळा गडगडत खाली येऊ लागल्या. त्यांच्या पाठोपाठ लाकडी ओंडके येऊ लागले अन धर्मपुरीचे सैन्य आणखीनच मारले जाऊ लागले. कोणातरी त्रिविक्रमाच्या सैन्याने लाकडी ओंडक्याला मशाल लावली अन पेटते ओंडके खाली येऊ लागले. राक्षसी वृत्तीने उत्तर पर्वतावर मृत्यूचे थैमान सुरु केले.
पेटत्या ओंडक्यांमूळे आजूबाजूची सुकलेली झाडे पेटू लागली. ती आग पसरत पसरत खालच्या बाजूला येऊ लागली. मृत सैनिकांच्या शवांना हा अशा प्रकारे भडाग्नी मिळाला. जे जिवंत होते पण जखमी होते पण उठून जाऊ शकत नव्हते त्यांना देखील ह्या आगीने भस्मसात करून टाकले. त्यामध्ये दोन्ही बाजूचे सैन्य होते. त्या सैन्यांचा आक्रोश पर्वतभर भरून राहिला. राजा धर्मसेन अन त्रिविक्रम हतबल पणाने ह्या संहाराकडे पाहत होते. सगळीकडे धूर भरून राहिला होता.
राजा धर्मसेन ने बंदी बनवलेल्या कपिलसेन कडे पाहिले अन म्हणाला “पाहिलेत राजे शत्रूशी हातमिळवणी केल्याचा परिणाम”? कपिलसेन काही बोलू शकला नाही.
आता पर्वताच्या शिखाराकडील हालचाली धुरामुळे अस्पष्ट झाल्या होत्या. हीच योग्य वेळ आहे हे राजाने ओळखले आपले सगळे शिल्लक सैन्य त्याने गोळा केले. अन पुढील सूचना दिल्या. त्रीविक्रमाला आजची रात्र पुन्हा पर्वतावर काढायची नव्हती त्याने त्याच्या शिल्लक फौजेला पुढे जाउन आग विझवून तसेच पुढे कूच करण्याचे हुकुम दिले. आग विझवण्यासाठी ओल्या झाडाच्या फांद्या, माती अशी सापडतील ती साधने वापरीत त्रिविक्रमाची फौज पुन्हा पायथ्याकडे सरकू लागली. वाटेत कुठे आग असेल तर ती विझवून किंवा दुसरीकडे जिकडे आग नाही अशा ठिकाणाहून ते पुढे सरकू लागले. आता उन्ह कलतीला लागली होती. सूर्यास्ताला तसा थोडा अवधी होता. अजून निर्णायक लढाई संपली नाही हे धर्मसेन जाणून होता अन म्हणूनच त्याने पुढची आखणी केली होती.
आपली सगळी शिल्लक फौज घेऊन त्रिविक्रम स्वतः खाली उतरत आहे हे बघून राजा धर्मसेन सुद्धा तयार झाला. धुरातून, आगीतून, अर्धवट जळलेल्या सैनिकांच्या प्रेतांतून वाट काढीत त्रिविक्रम खाली सरकत होता. त्याच्या भोवती त्याच्या खास सरदारांचे कडे होते. शिरस्त्राण धारी राजा त्रिविक्रम एका उमद्या सफेद घोड्यावरून येत होता. राजा धर्मसेनने त्याची फौज पायथ्यापासून बरीच मागे आणून उभी केली होती. एका छोट्या टेकडीवजा जागेवरून तो पुढील हालचाली टिपत होता.
तिकडे दक्षिणेला विश्वासरावांचे दोन खास सहकारी सरदार धारातीर्थी पडले होते. आता त्रीविक्रमाचा फक्त एकाच मुख्य सरदार समशेर प्राणपणाने लढत होता. सैनिकांचा खच पडला होता. उत्तरेला झालेला संहार दोन्हीकडचे सैन्य पाहत होते. विश्वासराव भाल्याचा एक अन तलवारीचा एक असे दोन घाव झेलून घायाळ झाले होते पण तरीही ते आवेशाने लढत होते. आपल्या साथीदारांना आपल्या कृतीतून प्रोत्साहित करीत होते. अन अशातच समशेर अन त्यांची नजरा नजर झाली. दोघेही एकमेकांवर चालून गेले अन दोघांचे तुंबळ युद्ध पेटले. एकजण आपल्या मातृभूमीचे रक्षण करण्यासाठी तर एकजण आपल्या राजाच्या सार्वभौम राजा होण्याच्या स्वप्नासाठी लढत होता.
दोघेही वीर योध्ये होते एकमेकांवर वरचढ होण्याचा प्रयत्न करीत होते पण कोणीच कमी नव्हते. तलवारीच्या प्रत्येक घावाबरोबर दोघेही आपले कसब पणाला लावत होते. आजूबाजूला दोन्ही बाजूला आता खूपच कमी शिल्लक राहिलेले सैनिक आपण लढायचे सोडून आपल्या ह्या सरदारांची लढाई बघण्यासाठी थबकले पण काही क्षणातच पुन्हा आपली लढाई त्यांनी सुरु ठेवली. कारण जो सरदार विजयी होईल त्याला त्याचे सैन्य लढायचे सोडून असे लढाई पाहत थांबलेले खचितच आवडणार नाही हे त्यांना माहिती होते.
तिकडे त्रिविक्रमाची फौज आता पायथा जवळ करीत आली होती. पण समोर असलेली शांतता त्रीविक्रमाला आश्चर्यचकित करत होती. सकाळची आठवण होऊन त्याने सावधपणे आजू बाजूच्या झाडांमागे अन इतर कुठे शत्रू सैन्य लपले आहे काय हे बघण्याचा हुकुम दिला. पण तसे कोणीच दिसले नाही. आता धर्मसेन कोणाची खेळी खेळतोय हे बघायला तोही उत्सुक होता अन अचानक.
रण संग्राम (भाग ६ शेवट)
पायथ्याशी आलेल्या त्रिविक्रमाच्या फौजेवर आजू बाजूला असलेल्या झाडांच्या टोकांवरून भाले अन बाण यांचा वर्षाव सुरु झाला. त्रिविक्रमाची फौज खाली येण्याचा मार्ग साफ करत असतानाच धर्मसेनने त्याचे निष्णात तिरंदाज उंच झाडांच्या टोकांवर चढवून बसवले होते. आगदी टप्प्यात आल्यामुळे ते व्यवस्थित नेम धरून त्रिविक्रमाच्या एका एका सैनिकाला टिपत होते. असं म्हणतात संधी प्रत्येकाला मिळते. काही वेळापूर्वी असलेली परिस्थिती अन आत्ताची परिस्थिती एकदम उलट होती. आता त्रिविक्रमाच्या सैन्याला काय करावे ते सुचेना. झाडाच्या टोकांवरून येणाऱ्या बाणांनी ते घायाळ होऊ लागले. त्रीविक्रमाने आपल्या तोडीच्या राज्याशी सामना होतोय हे पाहून स्मित हास्य केले. अन स्वतःशीच पुट पुटल्यासारखा म्हणाला “हा आहे खरा दिग्विजयी अमरसेनचा नातू” पण काही क्षणच त्याने हि स्तुती केली. लगेचच त्याने त्याच्या सैन्याला एकत्र न राहता पांगण्याचा हुकुम दिला जेणेकरून आपल्या दिशेला सोडलेले सगळेच बाण लागू नयेत.
धर्मपुरीच्या तीरांदाजना नेम धरून मारेपर्यंत आपण पुढे सरकत राहायचे असे त्याने ठरवले. मोठ मोठ्या ढाली स्वसौरक्षणार्थ वरती धरण्याचे फर्मावले. पण तो पर्यंत धर्मपुरीच्या तीरांदाजानी त्यांना अपेक्षित कामगिरी पूर्ण केली होती. त्रिविक्रमाच्या पहिल्या दोन तुकड्या त्यांनी गारद केल्या होत्या. अन अजूनही त्यांचे काम चालूच होते. काही क्षणात त्यांच्या जवळील बाणांचा साठा संपू लागला तशी राजा धर्मसेनला सूचना मिळाली अन मग स्वतः धर्मसेन घोड्यावर स्वार होऊन आपली शेवटची तुकडी घेऊन टेकडीमागून हल्लाबोल करून आला. आता त्रिविक्रम सुद्धा पुढे आला अन निर्णायक लढाईला सुरुवात झाली.
आज सुर्योदयापासून दोन्ही कडचे सैन्य न थकता न थांबता अविरत पणे लढत होते. कधी त्रिविक्रमाची सरशी तर कधी धर्मसेनची असे करता करता दिवसभर विजयश्रीने दोन्ही सैन्यांना दोलायमान स्थितीत ठेवले होते. निर्णायक विजयश्रीने अजून कोणाच्याच गळ्यात माळ घातली नव्हती. तिकडे दक्षिणेला समशेर अन विश्वासराव एकमेकांवर वार करून करून थकले. अन विश्वासरावांचा एक मोक्याचा वार समशेर वर बसला अन समशेर कोसळला होता. समशेरचे आगदी थोडे राहिलेले सैन्य आपला सरदार पडलेला पाहून घाबरले. पळण्यासाठी वाट शोधू लागले. असंख्य जखमा असूनदेखील विश्वासरावांनी पुन्हा घोड्यावर मांड जमवली अन ते अन त्यांचे बोटावर मोजता येतील एवढे साथीदार अभूतपूर्व पराक्रम करून आपल्या दुप्पट सैन्याला गारद करून खाली सुरु झालेल्या रणधुमाळीकडे निघाले.
त्रिविक्रमाची खासियत अशी होती कि त्याच्या बरोबर त्याच्या अवती भोवती नेहमी विश्वासू अन ताज्या दमाची फौज असे. त्यामुळे आता रणांगणात उतरलेली फौज ही आजच्या दिवशी आधी लढलेली नव्हती. त्यामुळे धर्मसेनला चोख प्रत्युत्तर मिळाले. एक एक पडणारा योद्धा बहुमोल होता. धर्मसेनची फौज हि ताज्या दमाची नसली तरी आपल्या मातृभूमीचे रक्षण करण्यासाठी पेटून उठलेली अशी होती. क्षणा क्षणाला चित्र पालटत होतं. त्रिविक्रम अन धर्मसेन मधोमध येउन लढत होते. अजून दोघांचे युद्ध सुरु झाले नव्हते. शत्रू पक्षातील योध्ये मारत मारत ते दोघे पुढे सरकत होते. आणि अखेर ते दोघे आमने सामने आलेच. दोघांनी एक मेकांना आव्हान देऊन लढायला सुरुवात केली. दोघांच्या तलवारी, हाताचा वेग, ठरायचं नाव घेत नव्हत्या. त्रीविक्रमाचा निसटता वार धर्मसेनच्या हातावर झाला त्याबरोबर त्याने पुढचाच वार त्रिविक्रमाच्या उजव्या खांद्यावर उतरवून सव्याज परत केला. असे करता करता दोघेही एक मेकांना एक एक घाव देत अन घेत होते.
आजूबाजूच्या सैन्यामध्ये काय चालू आहे ह्याचा त्या दोघांना विसर पडला होता अन अशातच त्रिविक्रमाच्या मागून कोणीतरी भाला टाकला अन तो धर्मसेनच्या छातीत उजव्या बाजूला लागला. त्याबरोबर धर्मसेन कोलमंडला. त्याची तालावारीवाराची पकड जराशी सैल झाली तोच क्षण साधून त्रीविक्रमाने त्याच्या तलवारीवर वर केला अन तालावर धर्मसेनच्या हातून निसटली. हि तर त्रीविक्रमची नेहमीची खेळी होती. ऐन लढाईत त्याचा एक खास माणूस त्याच्या मागे त्याच्या हालचालींवर लक्ष ठेऊन असे अन वेळ साधून समोरच्या योद्ध्याला असा वर्मी घाव देई की बस सगळा नूरच पालटून जात असे. धर्मसेन पडला. धर्मसेन पडला असा आवाज झाला. पण धर्मसेनचे सैनिक लढायचे थांबले नाहीत. त्यांनी त्रिविक्रमाच्या फौजेची कत्तल सुरूच ठेवली. मरणच येणार असेल तर मातृभूमीच्या रक्षणार्थ येऊ दे अशी त्यांची धारणा होती.
त्रीविक्रमाने धर्मसेनला शरण येण्यास सांगितले. आपल्या सैनिकांना थांबवण्याची आज्ञा देण्यस सांगितले. धर्मसेनने मानेनेच नकार दिला. त्याचे ते धारिष्ट्य बघून त्रिविक्रम चवताळला अन त्याने तलवार धर्मसेनच्या मानेवर ठेवली अन
म्हणाला “तर मग मरणाला तयार हो धर्मसेन”
धर्मसेनच्या मनात अनेक विचार तरळले. आजोबा-वडील यांच्या पराक्रमाच्या गोष्टी, त्यांचा दिग्विजय, त्याची मातृभूमी, त्याची प्रजा ज्यांचा त्याने आपल्या संतती सारखा सांभाळ केला होता, त्याची राणी सत्यवती. त्याचे सरदार, प्रधानजी, सेनापती, विश्वासराव, हिम्मतराव सगळेच एकसे एक हिरे. आणखी अजून बरेच चेहरे. राजा धर्मसेन विचार करत होता, आपण मातृभूमीच्या रक्षणार्थ रणभूमीत देह ठेवला हीच एक समाधानाची बाब आहे असा विचार करून त्याच्या चेहऱ्यावर स्मित हास्य उमटले अन तो मरणाला तयार झाला.
त्रीविक्रमाचा तलवार घेतलेला हात उंचावलेला त्याने पाहिला. आता हा क्षण अन पुढच्या क्षणी आपले मस्तक धडा वेगळे. हा एकच विचार त्याच्या मनी आला अन काहीतरी अघटीत घडले. तलवार हातात घेतलेला त्रिविक्रमाच्या धर्मसेनवर विजयी प्रहार करण्यासाठी वर उंचावलेल्या हातावर तो हात खाली धर्मसेनच्या मानेवर येण्या आधीच सपकन एक भाला येऊन घुसला. त्रिविक्रम कळवळला. हातातली तलवार गळून पडली. तो मागे सरकला. धर्मसेन ने चमकून पाहिले भरधाव घोडा फेकीत आलेले विश्वासराव काही क्षणात राजांजवळ पोहचले. राजांच्या छातीतला भाला त्यांनी मोठ्या कष्टाने उपसाला.
काही सैनिक लगेच कडे करून त्यांच्या भोवती उभे राहिले. त्रीविक्रमाच्या सैनिकांनी त्याला सौरक्षण दिले.
धर्मसेन म्हणाला “विश्वासराव काय वेळ साधलीत”
विश्वासराव म्हणाले “राजन आपण बाहेर पडावे इथून. आज ह्यांचा पाडाव केल्याशिवाय हा विश्वासराव रणात पडायचा नाही”.
संपूर्ण शरीर जखमांनी भरलेलं असताना सुद्धा हे उभे कसे होते हेच आश्चर्य होते. राजा धर्मसेनचा उर भरून आला, डोळ्यात पाणी तरळले.
धर्मसेन म्हणाला “विश्वासराव आपण मिळून पाडाव करू. मी कुठेही जाणार नाही. तुमच्यासारखी जिवलग आणि जीवाला जीव लावणारी माझी माणसं असताना मला कशाचीच भीती नाही”.
सुर्य मावळला होता. सूर्यास्तानंतरचा मंद प्रकश सगळीकडे पसरला होता. पशिमेला केशरी लाल झालेलं आकाश आज दिवसभर सांडल्या रक्ताची आठव करून देत होतं. विश्वासराव अन धर्मसेनने पुन्हा तालावर पेलल्या. तोच पूर्वेला खिंडीतून घोड्यांच्या टापांचा आवाज आला. आता ही कोणाची फौज आली ह्या विचाराने दोघांनी वळून पाहिले तोच एक आरोळी ऐकू आली “जय काळभैरवी” त्याला प्रतिसाद म्हणून लढणाऱ्या सैन्यातून कोणीतरी ओरडला “जय काळभैरवी”.
राजांनी चमकून विश्वासरावांकडे पाहिले. विश्वासराव म्हणाले “राजे आपले हिम्मतराव आलेत मानाजी रावांची कुमक घेऊन”. लढाईचा नूर एकदमच पालटला. तापलेल्या उन्हात कडाडून वळीवाचा पाउस फुटावा तशी मानाजीरावांची फौज येउन त्रिविक्रमाच्या उरल्या सुरल्या फौजेवर फुटली. काही क्षणातच सगळ्यांचा धुव्वा उडाला. राजा त्रिविक्रम कैद झाला. अखेर विजयश्रीने धर्मपुरीच्या गळ्यात माळ घातली होती.
प्रधानजी, सेनापती ह्यांच्याशी विचार विनिमय करून राजा धर्मसेनने राजा कपिलसेन अन महत्वाकांक्षी त्रिविक्रम ह्यांना त्याच्या राज्याशी दगलबाजी, आक्रमण, अन आजच्या दिवसाच्या झालेल्या नर संहाराला जबाबदार म्हणून देहदंडाची शिक्षा सुनावली. ताबडतोब शिक्षेची अंमलबजावणी झाली. आपल्या सैन्याची झालेली हानी पाहन राजा धर्मसेन हळहळला. त्रिविक्रमापेक्षा बळाने आर्ध्या असलेल्या त्याच्या फौजेने यश तर संपादन तर केले होते पण खूपशा प्राणांच्या आहुती नंतर. राजांनी सर्व जखमींच्या जखमांवर इलाज करण्यासाठी वैद्यांना सूचना दिल्या, धारातीर्थी पडलेल्या सैनिकांच्या अंतिम कार्याबाद्दलच्या सूचना दिल्या.
राणी सत्यवतीला विजयाची बातमी देणारा संदेश दिला गेला. ज्यांच्यामुळे हा विजय मिळाला त्यांच्यासाठी वियोत्सव करणे गरजेचे होते म्हणूनच मग वाद्यांच्या तालात राजा धर्मसेन आपल्या जिवलग सरदारांना सोबत घेऊन धर्मपुरीच्या विजयपथाच्या दिशेने मार्गक्रमण करू लागला.
नाव- अभिजित अशोक इनामदार.
सातारा जिल्ह्यातील म्हासुर्णे माझे बालपण हे (वयाची पहिली १४ - १५ वर्षे) हे खेडेगावामध्ये गेले. मी इंजिनिअरिंग केले असून एमबीए इंटरनॅशनल मार्केटिंग मध्ये केले आहे. नोकरीनिमित्त बऱ्याच ठिकाणी फिरून झाल्यानंतर सध्या पुणे येथे वास्तव्यास आहे. लहानपणापासूनच मला कला क्षेत्राबद्दल जिव्हाळा आहे. काही नाट्यप्रयोग तर काही म्युझिकल शोज चे अँकरिंग केले आहे. गेल्या काही वर्षांमध्ये आपणही काहीतरी लिहू शकतो याची मनाला आस लागून राहिली होती अन म्हणूनच मग फेसबुक वर २०१२ पासून लिखाण सुरु केले. माझे क्षेत्र जरी यांत्रिकी असले तरी लिखाणामुळे नवी उर्जा मिळते.
- पाऊस - July 30, 2021
- बडी ताकत के साथ… बहोत बडी जिम्मेदारी भी आती है - May 11, 2021
- आठवणींच्या_पटलावर - April 20, 2021
कथा छान रंगवली आहे