दिवाळी २०२० स्पेशल- २३

स्वयंपाक करणारे पुरुष               

लेखिका- गौरी ब्रह्मे

पुरुषांच्या स्वयंपाकघरातल्या वावराला, स्वयंपाक करण्याला, फोडणी टाकण्याला, परतायला, वाटण करण्याला, भांडी घासण्याला, भारतात ग्लॅमर मिळवून देण्यात शेफ संजीव कपूरचा मोठा वाटा आहे. त्याच्या रेसिपीजबरोबरच त्याचं मधाळ बोलणं सर्वांना आवडून जातं. शेफ तरला दलालचे व्हिडियोजही चांगले असतात, रेसिपी, प्रमाण व्यवस्थित सांगणारे. गेल्या चारपाच वर्षांत इंटरनेट क्षेत्रात प्रचंड क्रांती घडली आणि जिकडेतिकडे  कावळ्याच्या छत्रीसारखे कूकिंग चॅनेल्स उगवले. बहुतांशी हे चॅनेल्स एका पुरुषाने किंवा एका स्त्रीने चालवलेले असत. उत्तम हिंदीत बोलणारा शेफ विकास खन्ना, मराठीत मधुराज रेसिपी, इंग्रजी चॅनेल्स मध्ये डॉन समजला जाणारा शेफ गॉर्डन रामसे ही खाद्य पदार्थांचे यू ट्यूब चॅनेल्स चालवणारी काही दिग्गज मंडळी! या सगळ्यांमुळे स्वयंपाक या जराश्या दुर्लक्षित, कमी लेखल्या गेलेल्या कामाला एक उंची लाभली. Masterchefसारख्या कार्यक्रमांमुळे स्वयंपाक ही कृती जगभर लोकांना आवडू लागली. गेल्या वर्षभरात आणि लॉकडाऊनमधे तर प्रचंड प्रमाणात कुकिंगच्या यू ट्यूब चॅनेल्सची निर्मिती झाली.

बहुतांश कूकिंग चॅनेल्सचं वैशिष्ट्य काय असतं तर पदार्थाची कृती व्यवस्थित सांगणे, त्याचबरोबर तो पदार्थ आकर्षक कसा दिसेल याकडे लक्ष देणे. हेब्बर्स किचन या चॅनेलची निर्माती अर्चना हेब्बर हिने या पद्धतीला थोडा फाटा देत, स्वतःच्या फूड चॅनेलमध्ये एक शब्दही न बोलता फक्त व्हीडियोमधून कृती दाखवायला सुरुवात केली. हा चॅनेल अतिशय लोकप्रिय झाला कारण रोजच्या किंवा थोड्याश्या अवघड रेसिपीज, थोड्या वेळात आणि साध्या पण आकर्षक पद्धतीने दाखवायची अर्चना हेब्बरची हातोटी! बायका एक शब्दही न बोलता रेसिपी सांगू शकतात हे अश्या व्हिडियोज मधून समजायला लागलं.

कूकिंग चॅनेल शक्यतो एकच व्यक्ती चालवते. इथलं स्वयंपाकघर चकाचक असतं, पदार्थासाठी लागणारं साहित्य, गॅजेट्स, उपकरणं हाताशी असतात. बनणाऱ्या पदार्थाची उत्क्रांती, त्यातले पौष्टिक घटक, त्या बनवण्यातल्या छोट्या छोट्या टिप्स सांगत काम सुरू असतं. विशेष म्हणजे पदार्थ बनल्यानंतर शेफ किंवा तिथे आलेला पाहुणा, तयार पदार्थामधला एकच घास खाऊन “वा!सुंदर! अप्रतिम! Heavenly! Delicious! म्हणतो. स्वतः शेफ तर स्वतः बनवलेले पदार्थ खाताना कधीच दिसत नाहीत.

या सगळ्या पार्श्वभूमीवर मला अलीकडेच एक भन्नाट अस्सल भारतीय यू ट्यूब चॅनेल पहायला मिळाला. चॅनेलचे नाव The village cooking. हा चॅनेल तमिळनाडूमधले सहा पुरुष मिळून चालवतात, पाच स्वयंपाकी आणि एक कॅमेरामॅन. “बायका शेतावर काम करायला जातात तेव्हा इथले पुरुष स्वयंपाकघर सांभाळतात.” असं ते अगदी सहज सांगतात. हे सगळे लोक एकमेकांचे चुलते लागतात. यात एक सर्वात सिनियर आजोबाही आहेत. ते बॉस वाटतात. यातल्या बऱ्याच लोकांना परदेशी नोकरी करता जायचे होते, पण त्यातल्या एका केटरिंग शिकलेल्या भावाने ही कूकिंग शो ची कल्पना त्यांच्यासमोर ठेवली आणि हा चॅनेल सुरू झाला.

Village cooking ची अनेक वैशिष्ठ्ये आहेत. सर्वात पहिले म्हणजे यात एकही स्त्री स्वयंपाक करताना दिसत नाही, अगदी कापणे, चिरणे सुद्धा नाही. सर्व कामे ही पाच लोकं करतात. सगळा स्वयंपाक शेतात बनतो. मोकळी हवा, आजूबाजूला डोलणारी हिरवाई, भाताची शेतं अधूनमधून डोळ्यांना सुखावह दर्शन देतात. स्वयंपाक करताना एकही उपकरण वापरलं जात नाही, ना मिक्सर, ना गॅस. सगळं वाटण एका मोठ्या पाट्या वरवंट्यावर वाटलं जातं. भाजी शेतातच चिरली जाते, चुलही तिथेच पेटवली जाते. Village cooking म्हणजे mass cooking. या लोकांना थोडाथोडका स्वयंपाक करायचे माहीतच नाहीये. मोठमोठ्या हंड्या, पराती, तवे यामधेच पदार्थ बनवले जातात. यांची सगळी भांडी एक्सेल साईजची असतात आणि शक्यतो मातीची किंवा स्टीलची असतात. विशेष म्हणजे एक शब्दही न बोलता यांचे काम सुरू असते. त्यामुळे चटणी वाटताना पाट्यावर वरवंट्याचा आवाज, फोडणी परततानाचा आवाज, हे सगळे सूक्ष्म आवाजच शब्द बनून जातात. सगळ्यांचे हात इतके सफाईने चालतात की ज्याचं नाव ते. साध्या लुंगी आणि शर्टवर असलेली ही माणसं, पदार्थ बनतो तेव्हा तोंड भरून हास्य मात्र करतात. हे त्यांचं हास्य बरंच काही बोलून जातं.

पदार्थ बनल्यावर ही मंडळी काय करतात? तर मस्तपैकी गोलाकार एकत्र बसून स्वतः बनवलेलं अन्न मनसोक्त खातात, अगदी दक्षिण भारतीय पद्धतीने! मला हे फार आवडलं. आजपर्यंत फार कमी कुकरी शोज मध्ये मला हे दिसलं आहे की शेफ स्वतः बनवलेले पदार्थ आडवा हात मारून खातो आहे. त्याहून ही एक अत्यंत चांगलं कार्य हे लोक करतात, ते म्हणजे बनवलेल्या स्वयंपाकातला मोठा भाग ते एका अनाथाश्रमात देतात. तिथे जाऊन ते स्वतः या लोकांना पंगतीत वाढतात. कोणता Food channel हे करतो? मी पाहिलेला एकही नाही. हे सुग्रास अन्न खाल्ल्यानंतरचा त्या लोकांच्या चेहऱ्यावरचा आनंद वर्णनातीत असतो. असं म्हणतात अन्नदान हे सर्वात श्रेष्ठ दान असतं. या शेफ्सना अगणित आशीर्वाद मिळत असणार हे नक्की!

Village cooking चॅनेल पाहणं हे माझ्यासाठी थेरपीचं काम करतं. मला यातले दोन चार शब्द जे बोलले जातात ते बिलकुल समजत नाहीत. पण त्याने फरक पडत नाही. मी स्वतः मांसाहारी काहीही बनवत नसले तरी ते यांच्या चॅनेलवर नुसतं पाहायला देखील मला फार आवडतं. उच्चप्रतीचे कॅमेरावर्क, ताजे पदार्थ, आणि शांततेत काम ही त्याची प्रमुख कारणं आहेत. आपल्याच देशातल्या मातीत, दक्षिणेतले सुंदर निसर्गसौंदर्य पाहत, आपल्याच काही खास पदार्थांचे व्हीडियो पाहणे हे किती आनंददायी असू शकतं हे या लोकांचं काम पाहून कळतं. यात एक सूक्ष्मसा आनंद असाही आहे की पाच सात पुरुष स्वयंकघरातली सगळी कामं लीलया करतायत आणि मी निवांत बसून ते बघते आहे. वर्षानुवर्षे स्वयंपाकघर हे बायकांचं काम असं ठासून सांगणाऱ्या पुरुषप्रधान संस्कृतीला Village cooking ने दिलेलं उत्तर पाहून माझ्यातल्या स्त्रीला आनंद होतोच होतो.

The village cooking ला सध्या तीन मिलीयनपेक्षा जास्त सबस्क्राइबर्स आहेत. त्यांचे उत्पन्न दरमहा साधारण सातलाख रुपये आहे. दोन ते तीन लाख खर्च वगळून उरलेले पैसे हे लोक आपसांत वाटून घेतात. परदेशी जाण्याची इच्छा यांनी केव्हाच सोडून दिली आहे कारण आपल्याच देशात राहून त्यांनी मिळालेल्या संधीच सोनं केलं आहे.

दिसायला दिसतात हे लोक साधे शेतकरी, लुंगी नेसलेले अण्णा लोक, पण स्वयंपाक अतिशय उच्च दर्जाचा करतात. फक्त बिर्यानी, भाजी, दोसे नाही तर चक्क  मश्रुम ऑम्लेट, अरबी बिर्यानी, फ्राईड बेबी पोटॅटोज अश्या international रेसिपीज देखील ते लीलया करतात, अगदी डोळ्यांचं पारणं फिटेल इतकं सुंदर असतं हे सगळं! नुकताच या चॅनेलला Best food programmes मधील Black sheep award ही मिळालं आहे.

माझी एक जर्मन मैत्रीण भारत फिरून आली तेव्हा मला जरा खेदाने म्हणाली होती, “गौरी, तुमच्या इथे बायका प्रचंड कामं करताना दिसतात. बाहेर आणि घरात, दोन्हीकडे. पुरुष फक्त गप्पा मारत, ऊन खात बसलेले दिसतात, विशेषतः गावांकडे.” तिच्या बोलण्यात तथ्य आहेच, ते नाकारून चालणार नाही. पण तिला हा चॅनेल मी अवश्य दाखवणार आहे. तिच्या मताचं थोडंतरी परिवर्तन होईल असं वाटतं.

चॅनेल आवर्जून पाहा. फक्त रेसिपी समजण्याकरता नव्हे तर रेसिपी बघण्याच्या थेरपीकरता.

• Author
• Recent Posts

Gauri Brahme

गेली वीस वर्षे पुणे विद्यापीठाच्या परकीय भाषा विभागात जर्मन भाषेची अध्यापिका म्हणून काम करते. अमराठी लोकांना मराठी शिकवते. भरपूर लिहिते, वाचते, कलाकुसरीच्या वस्तू बनवते, खादाडी करते, इतरांना खिलवते. लेखिका म्हणून नावावर २ पुस्तकं जमा आहेत.

Latest posts by Gauri Brahme (see all)

• समीर – अनयाच्या वॉट्सऍप गोष्टी - September 26, 2022
• कच्चा लिंबू - June 20, 2022
• आई - January 21, 2022